Opublikowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w otaczającym powietrzu, stanowiąca czwartą dyrektywę wykonawczą do dyrektywy Nr 96/62/WE z dnia 27 września 1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza, rozszerza na nowe zanieczyszczenia obowiązki w zakresie monitoringu i dokonywanych ocen jakości powietrza.
     Sporządzona ocena wstępna ma na celu zaprojektowanie systemu oceny jakości powietrza pod kątem wymagań dyrektywy nr 2004/107/WE oraz dostosowanie i rozpoczęcie z początkiem 2007 roku regularnego monitoringu arsenu, kadmu niklu i benzo(a)pirenu (jako wskaźnika WWA) w pyle zawieszonym PM10 w otaczającym powietrzu.
     Oceny dokonano w nowym układzie stref, który został zaprojektowany tak, aby bardziej uwzględnić potrzeby w zakresie monitoringu, ocen i zarządzania jakością powietrza pod kątem wyżej wymienionych metali i WWA w pyle zawieszonym PM10. Konieczność zmiany struktury stref wynikła w potrzeby optymalizacji kosztów monitoringu i działań naprawczych przewidywanych w związku z występowaniem na znacznych obszarach przekroczeń wartości kryterialnych, w szczególności dla B(a)P.

     Jak głosi tekst dyrektywy nr 2004/107/WE, dowody naukowe wykazują, że arsen, kadm, nikiel i niektóre wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne są substancjami mutagennymi, rakotwórczymi dla ludzi i nie można określić progu, poniżej którego substancje te nie stanowią ryzyka dla zdrowia ludzkiego.
     Celami dyrektywy nr 2004/107/WE są:
1) określenie wartości docelowych dla stężeń arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w otaczającym powietrzu w celu unikania, zapobiegania lub ograniczenia szkodliwego oddziaływania tych substancji na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość;
2) zapewnienie utrzymania jakości otaczającego powietrza pod względem obecności w nim arsenu, kadmu, niklu i WWA w przypadkach, gdy jest ona dobra oraz jej poprawę w pozostałych przypadkach;
3) określenie wspólnych metod i kryteriów oceny stężeń arsenu, kadmu, rtęci, niklu i WWA w otaczającym powietrzu, jak również depozycji arsenu, kadmu, rtęci, niklu i WWA.

     Dyrektywa wprowadza kryteria jakości powietrza określone jako poziomy docelowe. Poziom docelowy w rozumieniu dyrektywy jest to poziom substancji ustalony w celu unikania dalszego długoterminowego szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i/lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty w określonym czasie tam, gdzie to możliwe technicznie i ekonomicznie uzasadnione. Różni się on więc znacznie od poziomu dopuszczalnego (poziomy dopuszczalne obowiązują dla podstawowych normowanych zanieczyszczeń takich jak: SO₂, NO₂/NO_x, PM10, CO, Pb, benzen), który musi być osiągnięty w ustalonym czasie na całym wymaganym przepisami obszarze, oraz od celu długoterminowego, który odnosi się do stężeń ozonu.
     Poziomy docelowe dla arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu zestawiono w tabeli 1.
     Poziomy docelowe określone dyrektywą nr 2004/107/WE powinny zostać osiągnięte tam, gdzie jest to możliwe technicznie i ekonomicznie uzasadnione, do dnia 31 grudnia 2012r.
     Dyrektywa nie określa marginesów tolerancji dla żadnego z czterech poziomów docelowych.
     W przypadku rtęci, dla której nie określono poziomu docelowego, dyrektywa nakłada na Państwa Członkowskie jedynie obowiązek monitorowania jej zawartości w powietrzu (całkowitej zawartości rtęci elementarnej i w związkach chemicznych w stanie gazowym) oraz monitorowania całkowitej depozycji rtęci. Rtęć nie jest przedmiotem wstępnych i rocznych ocen jakości powietrza.

     Biorąc pod uwagę cele dyrektywy, konieczne jest wdrożenie monitoringu i oceny w/w zanieczyszczeń, a także podjęcie działań naprawczych na terenach, gdzie jakość powietrza jest niezadowalająca.

     Według wymagań dyrektywy wstępne i roczne oceny jakości powietrza (analogicznie do opisanych w art. 88 i 89 ustawy - P.o.ś.) należy wykonywać dla zawartości arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. Natomiast monitoring jakości powietrza należy prowadzić pod kątem zawartości arsenu, kadmu, niklu (i ich związków) i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym. Dodatkowo obowiązek monitoringu jakości powietrza dotyczy również zawartości innych niż B(a)P wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w pyle PM10, stężenia rtęci i jej związków w powietrzu oraz depozycji As, Cd, Ni, Hg (i ich związków), B(a)P i innych WWA, jednak obowiązki te zostaną określone w czasie późniejszym.

     Wymagane metody ocen rocznych w poszczególnych strefach określa się na podstawie wyników oceny wstępnej. W przypadku As, Ni, Cd i B(a)P w pyle PM10 kryteriami wiążącymi wymagania w zakresie systemów oceny z poziomem zanieczyszczenia powietrza jest górny i dolny próg oszacowania. Dla potrzeb niniejszej oceny wstępnej zmieniono symbole klas stref w stosunku do dotychczas używanych (klasa 3. oznacza strefę najbardziej zanieczyszczoną, gdzie wymagany jest najbardziej intensywny monitoring, a klasa 1. oznacza strefę najczystszą).

     Wymagane metody oceny w zależności od poziomu stężeń zanieczyszczenia w strefie dla arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 zestawiono w tabeli 2.

     Klasyfikacji stref dokonano na podstawie stężeń występujących w ciągu poprzednich pięciu lat (dane dla Ni i Cd), w ciągu jednego roku połączonego z kampaniami pomiarowymi z krótszych okresów pomiarowych (dane dla B(a)P) oraz w przypadku arsenu, na podstawie krótkich kampanii pomiarowych. Dodatkowo skorzystano z metod obiektywnego szacowania połączonych z inwentaryzacją emisji w zakresie metali i WWA w oraz z serii pomiarowych samego pyłu PM10.
     Górne i dolne progi oszacowania dla arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu, do których odniesiono dane pomiarowe, zestawiono w tabeli 3.

      W ramach wstępnej oceny jakości powietrza dokonano klasyfikacji stref według opublikowanych przez GIOŚ "Wskazówek do określenia nowego układu stref na potrzeby pomiarów, ocen i zarządzania jakością powietrza, wykonania oceny wstępnej jakości powietrza pod kątem zawartości arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle PM10 oraz dostosowanie systemu oceny do wymagań dyrektywy 2004/107/WE", z uwagi na brak przepisów przenoszących założenia w/w dyrektywy do prawodawstwa polskiego.

      W efekcie analiz prowadzonych w ramach wstępnej oceny jakości powietrza określono klasy stref dla zanieczyszczeń objętych czwartą dyrektywą wykonawczą, czyli dla arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 i zestawiono je w tabeli 4.

     Jak wynika z informacji zawartych w tabeli 4 dla każdej z czterech stref województwa świętokrzyskiego w zakresie zanieczyszczenia B(a)P w pyle PM10 przyznano trzecią czyli najgorszą klasę czystości powietrza z uwagi na przekroczenia wartości progowych oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu wynoszącego 1ng/m³ w ciągu trzech lat spośród poprzednich pięciu podlegających ocenie.

      Klasa trzecia skutkuje obowiązkiem podjęcia w tych strefach działań w postaci wdrożenia obowiązkowych pomiarów wysokiej jakości tego zanieczyszczenia dla potrzeb sporządzania ocen rocznych. Wyniki pomiarów mogą być uzupełniane informacjami z innych źródeł, m.in. z modelowania matematycznego i z obiektywnych metod szacowania. Dla strefy miasta Kielce badania B(a)P oraz innych zanieczyszczeń będą kontynuacją, natomiast w pozostałych strefach poziom B(a)P w powietrzu nie był dotychczas monitorowany.
      Dla pozostałych zanieczyszczeń przyznano pierwszą, czyli najczystszą klasę dla wszystkich stref w granicach województwa świętokrzyskiego. Oznacza to, że do sporządzania ocen rocznych wystarczającymi metodami ocen są: modelowanie matematyczne lub metody obiektywnego szacowania.
      Klasyfikację stref wg art. 88 ust. 2 ustawy P.o.ś. zilustrowano na mapie 1 i mapie 2.