2.1. PODSYSTEM MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA

    Celem funkcjonowania podsystemu monitoringu jakości powietrza jest zapewnienie informacji i danych dotyczących poziomów substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników analiz i ocen w zakresie przestrzegania standardów jakości powietrza.
     W ramach podsystemu realizowane będą pomiary, pozyskiwane i analizowane dane o poziomach substancji w otaczającym powietrzu, a także wykonywane będą analizy laboratoryjne w zakresie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża.
     Zadania te będą realizowane w oparciu o przepisy prawne, które definiują system monitoringu powietrza oparty na klasyfikacji stref, określają zakres i sposób badania jakości powietrza, w tym substancje wymagające monitorowania, metody i minimalną liczbę stacji w zależności od dotychczasowego poziomu stężeń i liczby mieszkańców w strefie, a także kryteria oceny.
     Wyżej wymieniony zakres monitoringu powietrza jak również odrębnie uregulowany zakres informacji, które należy udostępniać za pomocą sieci teleinformatycznych oraz przekazywać z poziomu województwa na poziom krajowy określony jest w przepisach, które stanowią:
     - ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) - art. 85-95;
     - rozporządzenie MŚ z dnia 6 czerwca 2002r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798);
     - rozporządzenie MŚ z dnia 6 czerwca 2002r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U.Nr 87, poz. 796);
     - rozporządzenie MŚ z dnia 26 listopada 2002r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. Nr 204, poz. 1727) - do czasu ukazania się znowelizowanego rozporządzenia z art. 94 ustawy P.o.ś.;
     - rozporządzenie MŚ z dnia 1 października 2002r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453).

Zadanie: Badanie i ocena jakości powietrza

     Celem realizacji zadania jest uzyskanie dla wszystkich stref w kraju, poprzez szczebel wojewódzki, informacji o poziomach substancji w powietrzu w odniesieniu do standardów jakości powietrza, identyfikacja obszarów wymagających poprawy jakości powietrza (co najmniej do dopuszczalnych poziomów), a następnie monitorowanie skuteczności programów naprawczych. W ramach zadania powinny być zapewnione informacje niezbędne do przeciwdziałania przekroczeniom poziomów alarmowych substancji, określonych prawem.

     Oceny jakości powietrza dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą Prawo ochrony środowiska ocena ta jest zadaniem wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

     Zgodnie z art. 89 w/w ustawy Świętokrzyski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska obowiązany jest co roku dokonać oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie dokonać klasyfikacji stref, w których poziom:
1) choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji,
2) choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji,
3) substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego.

     Podstawowym poziomem realizacji zadania jest województwo, obejmujące 14 stref (jednostek administracyjnych mających status powiatu).

     Podstawą planowania odpowiedniego systemu ocen bieżących są wyniki klasyfikacji stref dokonanej na podstawie art. 88 ustawy - Prawo ochrony środowiska, zawarte w opracowaniu pn. Wstępna ocena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim, wyniki klasyfikacji stref wykonanym w roku 2001, a następnie zaktualizowanym w roku 2002, na podstawie wprowadzonych w życie przepisów ustalających wartości progowe stężeń substancji w powietrzu.
     Klasy nadane poszczególnym strefom w związku z oceną wstępną, sporządzoną w oparciu o analizę, jak stanowią przepisy, danych z okresu pięciu lat (1997-2001) przedstawiono w tabeli 1.

     Sporządzona w oparciu o analizę stanu zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze, wstępna ocena jakości powietrza w województwie, umożliwia właściwe zaplanowanie docelowego systemu ocen bieżących w sposób zgodny z postanowieniami art. 90 ustawy - Prawo ochrony środowiska i wymogami określonymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798).
     Oceny poziomu substancji w powietrzu w strefach, w których poziom substancji przekracza górny próg oszacowania (klasa I) dokonuje się na podstawie pomiarów ciągłych rozumianych jako pomiary automatyczne lub jako pomiary manualne prowadzone w sposób systematyczny, odpowiednio do metodyk referencyjnych, w stałych punktach pomiarowych. Do ocen tych można dodatkowo wykorzystać metody modelowania. W przypadkach, gdy poziom substancji nie przekracza górnego progu oszacowania (klasa II) możliwa jest ocena poziomu substancji w powietrzu na podstawie kombinacji pomiarów w stałych punktach pomiarowych i metod modelowania lub innych technik szacowania. W strefach, w których poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania (klasa IIIb) oceny można dokonać wyłącznie na podstawie metodyk modelowania lub innych technik szacowania, w szczególności pomiarów okresowych i szacunków obiektywnych na podstawie analizy emisji.

     Zestawienie wymaganych i planowanych metod oceny jakości powietrza dla poszczególnych zanieczyszczeń, odpowiednio dla kryterium ochrony zdrowia i ochrony roślin, przedstawiono w tabeli 2 i tabeli 3.

     Program badań na 2006 rok zakłada, że na potrzeby ocen jakości powietrza wykonywane będą pomiary stężeń następujących substancji w powietrzu: SO₂, NO₂, NO_X, PM10, Pb, C₆H₆, CO i O₃. Dodatkowo, w celu dostosowania programu do wymagań dyrektywy wykonawczej do dyrektywy ramowej w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza (Dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu), program badawczy zostanie poszerzony o pomiary: arsenu, kadmu, rtęci, niklu i WWA w pyle zawieszonym.

     Kontynuując założenia poprzedniego programu monitoringu dla województwa świętokrzyskiego, nie przewiduje się prowadzenia badań w zakresie pyłu PM2,5, ponieważ zgodnie z §12 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6.06.2002r. w sprawie poziomów substancji w powietrzu, pomiary te obowiązują dla aglomeracji (miast powyżej 250 tys. mieszkańców), które w województwie świętokrzyskim nie występują.

     Zgodnie z założeniami przyjętymi do Programu, do oceny jakości powietrza w województwie wykorzystywane będą wyniki badań realizowanych w oparciu o pomiary wykonywane w stałych punktach pomiarowych prowadzonych przez: WIOŚ, jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej, podmioty gospodarcze, jednostki naukowo-badawcze, a także w oparciu o inne dopuszczalne przepisami techniki monitoringowe.
     Każdy z podmiotów uczestniczących w systemie pomiarów jakości powietrza został włączony do Programu po uprzednio dokonanych z nim uzgodnieniach.
     Listę stacji i stanowisk pomiarowych uczestniczących w systemie jakości powietrza działającym z mocy ustawy - Prawo ochrony środowiska, z których wyniki będą uwzględnione w ocenie za 2006 rok przedstawiono w tabeli 4.

     Do planowanych nowych zadań na rok 2006 należy wdrożenie monitoringu metali ciężkich i WWA w powietrzu, a organizację stacji i stanowisk pomiarowych w tym zakresie w celu dostosowania systemu ocen jakości powietrza do standardów obowiązujących przepisów prawnych przedstawiono w tabeli 5.

     Zgodnie z cyt. na wstępie rozporządzeniem MŚ w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, dla potrzeb oceny jakości powietrza według kryterium ochrony roślin w warunkach województwa świętokrzyskiego, jedno stanowisko zabezpiecza minimalną liczbę stałych punktów pomiarowych przy prowadzeniu pomiarów poziomów tlenków azotu, dwutlenku siarki i ozonu. Rolę tą pełni Stacja Bazowa Monitoringu Zintegrowanego Św. Krzyż prowadzona przez Akademię Świętokrzyską w Kielcach.

     Poza obowiązkowym programem pomiarowym, obejmującym zakres ustalony w niniejszym Programie, w województwie wykonywane są również inne pomiary mające charakter lokalny, w tym uwzględniające między innymi takie substancje specyficzne jak H₂S i CS₂, których wyniki nie będą wykorzystywane do klasyfikacji stref. Pomiary substancji, których poziomy stężeń w powietrzu nie są normowane, lub które ze względu na lokalny charakter nie mogą posłużyć do klasyfikacji stref, w programie wojewódzkim nie zostały wyszczególnione.

     Przekazywanie danych pomiarowych

     Terminy przesyłania wyników pomiarów do WIOŚ (do bazy wojewódzkiej) przez jednostki wykonujące pomiary, jak również terminy obowiązujące WIOŚ odnośnie przekazu danych z bazy wojewódzkiej do krajowej nie zmieniły się w porównaniu do poprzedniego Programu i funkcjonują tak jak zestawiono to w tabeli 6
     Wszystkie pomiary jednostkowe ze stacji objętych wojewódzkim programem monitoringu gromadzone są regularnie w systemie informatycznej, ogólnokrajowej bazy danych JPOAT utworzonej przez GIOŚ na przełomie lat 2002/2003. System ten przeznaczony zarówno do gromadzenia jak i przetwarzania danych, na poziomie województwa, jak i na poziomie kraju, obsługuje w ramach wojewódzkiej bazy danych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach (Wydział Monitoringu Środowiska). Format przekazywanych plików z wynikami badań do systemu JPOAT dostosowany jest do możliwości podmiotu odpowiedzialnego za realizację pomiarów. Są to dane w postaci plików pochodzących bezpośrednio z automatycznych systemów pomiarowych przetwarzane na pliki tekstowe, z programów branżowych np. programu MA (użytkowanego przez Państwową Inspekcję Sanitarną) zapisywane w postaci plików tekstowych lub dane z pozostałych pomiarów (manualnych) przesyłane w formacie Excel. Przekazywaniu do wojewódzkiej bazy danych podlegają dane wstępnie zweryfikowane przez podmiot uczestniczący w programie pomiarowym (WSSE i inne jednostki objęte wojewódzkim programem m.ś.). W bazie źródłowej JPOAT przeprowadzana jest ostateczna weryfikacja danych, które są przekazywane droga informatyczną, również przy wykorzystaniu systemu JPOAT do bazy krajowej administrowanej przez GIOŚ. Przekaz danych przez WIOŚ do bazy krajowej następuje z częstotliwością 1 raz w miesiącu - do dnia 10 każdego miesiąca, za miesiąc poprzedni.

     Wyniki pomiarów ze stacji objętych wojewódzkim programem m.ś. oraz wyniki klasyfikacji stref wg rozporządzenia MŚ (Dz. U. z 2002r. Nr 204, poz. 1727) przekazywane są do GIOŚ w trybie comiesięcznym, a następnie rocznym z wyjątkiem pomiarów automatycznych, dla których obowiązuje tryb dobowy - w przypadkach stwierdzenia przekroczenia poziomów alarmowych (do godziny 1000 danego dnia przekazywane są do GIOŚ informacje o stwierdzonych w dniu poprzednim przekroczeniach alarmowych poziomów substancji w powietrzu).

     Wstępna ocena metali w pyle zawieszonym

     Zgodnie ze wskazówkami przygotowanymi przez GIOŚ, Świętokrzyski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska dokona wstępnej oceny jakości powietrza na podstawie art. 88 ustawy P.o.ś. pod kątem substancji regulowanych dyrektywą 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 roku w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu.

     Podstawę do wstępnej oceny jakości powietrza będzie stanowiła:
a) analiza posiadanych wyników badań metali ciężkich i WWA w powietrzu,
b) analiza presji obejmująca inwentaryzację emisji pyłu, metali ciężkich i wybranych WWA.

     Inwentaryzacja emisji pyłu i wybranych WWA będzie wykonana w ramach jednego z zadań bloku EMISJA pt.: Pozyskiwanie informacji o źródłach i ładunkach substancji dla potrzeb oceny rocznej i wstępnej jakości powietrza.
     Wyniki wstępnej oceny jakości powietrza w strefach Świętokrzyski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w terminie do 31 maja 2006 roku przekaże do GIOŚ.

     Roczna ocena jakości powietrza

     Ocena jakości powietrza za rok 2005, o której mowa w art. 89 ust. 1 i 1a ustawy - Prawo ochrony środowiska sporządzona zostanie przez Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska poprzez odniesienie wyników pomiarów do obowiązujących wartości kryterialnych określonych rozporządzeniem MŚ (Dz. U. Nr 87, poz. 796) w terminie do dnia 31 maja 2006 roku, a jej wyniki oraz klasyfikację stref Świętokrzyski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska niezwłocznie przekaże Wojewodzie Świętokrzyskiemu.

     Wyniki w/w rocznej oceny poziomów substancji w powietrzu i wyniki klasyfikacji stref zgodnie z art. 94 ust. 1 ustawy P.o.ś., przekazane również będą przez Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w terminie do dnia 30 czerwca 2006 roku. Termin ten wynika z § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 listopada 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. Nr 204, poz. 1727).

     Zadanie: Udostępnianie i rozpowszechnianie wyników badań i ocen jakości powietrza

     Udostępnianie i rozpowszechnianie wyników badań i ocen jakości powietrza następować będzie poprzez ich prezentację za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych oraz poprzez dostępność do opracowań tekstowych i baz danych WIOŚ.
     Obowiązującą formą udostępniania informacji wynikowej jest strona internetowa WIOŚ oraz strona podmiotowa WIOŚ w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP), a także komunikaty okresowe i raport o stanie środowiska w województwie.

     Zakres udostępnianych informacji, w szczególności poprzez zamieszczanie w elektronicznych bazach danych dostępnych za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych, określają następujące przepisy:
- art. 30 ust. 1, pkt. 1 i 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627);
- § 2 i 4 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453).

     Informacje zamieszczane w biuletynie Informacji Publicznej (BIP) na stronie podmiotowej WIOŚ wynikają z ustawy o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r. (Dz. U. Nr 112, poz. 1198) i rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 maja 2002 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej (Dz. U. Nr 67, poz. 619).

     Minimalny zakres udostępnianych informacji dotyczących jakości powietrza reguluje rozporządzenie MŚ z dnia 1 października 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453), które stanowi, że udostępnianie za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych obejmuje:
     1) wykaz stref sporządzony w maksymalnie pięcioletnich odstępach czasu, uzyskany w wyniku odrębnie dla każdej substancji przeprowadzonej klasyfikacji (dot. wykazów sporządzanych na podstawie art. 88 ustawy P.o.ś.);
     2) wykaz stref sporządzany w jednorocznych odstępach czasu, uzyskany w wyniku klasyfikacji prowadzonej odrębnie dla każdej substancji (dot. wykazów sporządzanych na podstawie art. 89 ustawy P.o.ś.);

     Wstępna ocena jakości powietrza (pkt. 1) dokonana w 2006 roku pod kątem substancji regulowanych dyrektywą (arsenu, kadmu, niklu, rtęci i benzo(a)pirenu), podlegać będzie udostępnieniu za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych w terminie jednego miesiąca od jej opracowania.
     Ocena roczna (pkt. 2) sporządzona w 2006 roku za rok poprzedni, podlegać będzie udostępnieniu za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych w terminie trzech miesięcy od zakończenia roku, którego dotyczy.
     Wyniki pomiarów (pkt. 3) udostępniane są w bazie danych zgodnie z terminami określonymi w załączniku do cyt. Rozporządzenia MŚ w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (terminy dotyczą: doby, godziny lub miesiąca w zależności od substancji i czasu uśredniania wyników).
     Umieszczaniu w elektronicznych bazach danych dostępnych za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych, podlegają także wyniki pomiarów, o których mowa w art. 90 ust. 1 i 2 ustawy P.o.ś. Dotyczy to pomiarów dokonywanych na potrzeby oceny poziomu substancji w powietrzu.

     WIOŚ w 2006 roku opublikuje raport o stanie środowiska w województwie świętokrzyskim w 2005 roku, w serii wydawniczej Biblioteka Monitoringu Środowiska.

     Inną formą upowszechniania informacji będą komunikaty WIOŚ, zamieszczane w Internecie (na stronie www.kielce.pios.gov.pl ) i przekazywane społeczeństwu poprzez środki masowego przekazu, informujące o poziomie stężeń substancji w powietrzu, wydawane okresowo, w sytuacjach uzasadnionych występowaniem przekroczeń stężeń alarmowych w powietrzu na danym obszarze.

     Zadanie: Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych oraz depozycji zanieczyszczeń do podłoża

     Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych w 2006 roku stanowić będzie kontynuację programu pomiarowego w sieci krajowej, do której należy jeden punkt z terenu województwa świętokrzyskiego odnoszący się do stacji synoptycznej IMGW w Sandomierzu.
     Opad atmosferyczny zbierany jest przez IMGW w sposób ciągły. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunki i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza.
     Próby opadu z punktu kontrolnego w Sandomierzu dostarczane są do Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach, które wykonuje co miesiąc, analizy chemiczne obejmujące stężenia anionów: SO₄^2-, NO₃^-, Cl^-, kationów: NH₄⁺, Na⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺ a także metali ciężkich (Zn, Cu, Fe, Pb, Ni, Cd, Cr, Mn), azotu ogólnego i fosforu ogólnego oraz odczynu pH. Wyniki wykonanych comiesięcznie analiz podlegają przekazaniu do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddziału we Wrocławiu.
     Zestawienia wyników pomiarów stężeń oraz wyników obliczeń depozycji w formie tabel i map, w tym prezentację wyników badań w systemie GIS, dla poszczególnych jednostek administracyjnych, w tym dla województwa świętokrzyskiego przygotowuje IMGW O/Wrocław. Raporty z badań, obrazujące stopień zanieczyszczenia wód deszczowych w województwie oraz ilości deponowanych zanieczyszczeń z podziałem na tereny poszczególnych powiatów i porównanie z depozycją dla całego obszaru Polski i pozostałych regionów, przechowywane są w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Kielcach.
     Upowszechnianie wyników badań leży w gestii Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, niemniej jednak przewiduje się również zamieszczanie wyników tych badań w wojewódzkim raporcie o stanie środowiska wydawanym w formie publikacji Biblioteki Monitoringu Środowiska (co dwa lata). Raport w serii Biblioteka Monitoringu Środowiska wydany zostanie w 2006 roku.