6. Specyficzne problemy ochrony środowiska w województwie.

Województwo świętokrzyskie należy do regionów o stosunkowo niskim stopniu zanieczyszczenia i degradacji środowiska. Nie mniej jednak wieloletnia działalność gospodarcza, rozwój szeregu gałęzi przemysłu, w tym opartych głównie na bogactwie występujących tu surowców naturalnych, spowodowały niekorzystne zmiany, które muszą pozostawać w centrum uwagi w toku podejmowanych działań proekologicznych. Dotyczy to głównie przywracania wartości użytkowych zmienionym komponentom środowiska, racjonalnego i prawidłowego korzystania z zasobów przyrody oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem.

Eksploatacja surowców skalnych spowodowała trwałe przekształcenia terenów, powstanie wyrobisk szczególnie na dużych złożach wapieni, dolomitów i piaskowców (region Białego Zagłębia, Pińczowa) oraz hałd gromadzących znaczne ilości nadkładu, odpadów złożowych i przeróbczych. Zajmowanie powierzchni, zmiana krajobrazu oraz zanieczyszczenie powietrza przez zakłady przerabiające kopaliny to najważniejsze skutki tej działalności. Konieczność coraz szerszego wykorzystywania odpadów skalnych oraz potrzeba rekultywacji wyrobisk to jeden z istotnych, specyficznych problemów naszego regionu.

Następstwem eksploatacji siarki metodą otworową podziemnego wytopu w rejonie Grzybowa jest degradacja powierzchni ziemi przez zniszczenie gleby i szaty roślinnej, zanieczyszczenie wód oraz osiadanie gruntu. Zakończona w 1996 r. eksploatacja złoża stworzyła warunki do rekultywacji technicznej i biologicznej ponad 500 ha obszarów pól górniczych i przyległych stref oraz terenów po likwidacji zabudowy przemysłowej. Rekultywacja ta jest realizowana i trwać będzie zgodnie z założeniami jeszcze do 2002 r.

Otwarty pozostaje problem rekultywacji wyrobiska i terenów przyległych po byłej kopalni odkrywkowej siarki w Piasecznie. Wyrobisko górnicze, nie eksploatowane od kilkunastu lat, leży w zasięgu leja depresyjnego wytworzonego w utworach trzeciorzędowych wskutek wieloletniego odwodnienia kopalni “Machów” położonej na terenie województwa podkarpackiego. Stąd pozostaje konieczność podjęcia i prowadzenia równoległej, skojarzonej rekultywacji obu terenów górniczych. Jest to niezbędne dla uniknięcia wypełnienia wyrobiska “Piaseczno” wodami złożowymi z siarkowodorem oraz podtopienia terenów sąsiednich wodami zasiarczonymi.

Każda eksploatacja kopalin poniżej zwierciadła wód podziemnych wpływa ujemnie na stosunki wodne w rejonie objętym oddziaływaniem, co dotyka także regionu świętokrzyskiego. Przejawia się to takimi następstwami jak: obniżanie zwierciadła wód podziemnych i zmiany kierunków przepływu wód, osuszanie gruntów oraz zmniejszenie odporności wód podziemnych na zanieczyszczenie.

Bardzo istotnym problemem jest konieczność ochrony przed zanieczyszczeniem zbiorników wód podziemnych, które w większości nie są izolowane od powierzchni ziemi warstwą utworów nieprzepuszczalnych. Powoduje to ustawiczne narażenie ich na wpływy antropogeniczne, co najwyraźniej zaznacza się na przykładzie zbiornika Kielce, położonego w obrębie bardzo uprzemysłowionego miasta. W sytuacji, gdy wody podziemne są głównym źródłem zaopatrzenia w wodę, zapobieganie ich zanieczyszczaniu wymaga wielu działań profilaktycznych odnoszących się między innymi do odpowiedniego zagospodarowania terenu, w tym stosowania skutecznych zabezpieczeń gwarantujących nie przedostawanie się zanieczyszczeń do gruntu (także w przypadkach zdarzeń awaryjnych).

Różnice w zasobności i możliwościach wykorzystania wód podziemnych w obrębie województwa są duże. Obok obszarów zasobnych w wodę, występują także tereny niemalże bezwodne, leżące głównie w centralnej (trzon Gór Świętokrzyskich) i w południowo-wschodniej części województwa, co powoduje odczuwalny deficyt wody pitnej w tych rejonach. Wody z warstw gipsowych, jak też z pod utworów podścielających gipsy zawierają siarczany i chlorki co ogranicza ich wykorzystanie. Stąd wynikają problemy związane z zaopatrzeniem w wodę, które wymuszają konieczność właściwego gospodarowania zasobami wód podziemnych, w tym stosowania ograniczeń dla przemysłu oraz coraz szerszego przeznaczania wód powierzchniowych do zaopatrzenia ludności.

Małe zasoby wód powierzchniowych to główny problem, który ogranicza możliwość ich przeznaczenia w szerszym zakresie do zaopatrzenia. Nadal aktualna i niezbędna z tych względów jest konieczność budowy zbiorników małej retencji, które poza funkcją retencjonowania wody wpływają korzystnie na wyrównywanie przepływów w rzekach oraz zwiększenie zasilania wód podziemnych.

O możliwościach wykorzystania zasobów wód powierzchniowych decyduje również w znacznej mierze ich stan czystości. Mimo inwestowania w budowę urządzeń do oczyszczania ścieków następuje tylko nieznaczna, stopniowa poprawa czystości wód rzek i zbiorników. Jedną z istotnych przyczyn tego stanu jest niedostateczne skanalizowanie terenów zamieszkałych, zwłaszcza obszarów wiejskich przyległych do rzek i cieków wodnych. Zinwentaryzowany na k. 1997 r. stan sieci wodociągowej i sanitarnej obszaru województwa (w nowych granicach) wykazał, że istniejąca na terenach wiejskich siec kanalizacji sanitarnej pokrywa zaledwie ok. 5 % potrzeb. Sprzyja to niekontrolowanemu wzrostowi ilości nie oczyszczonych ścieków przenikających do wód i do gruntu. Jednocześnie powoduje niewłaściwą pracę urządzeń oczyszczalni, które zostały zaprojektowane dla większej ilości ścieków.

Intensywne uprzemysłowienie regionu, a w tym lokalizacja na terenie województwa obiektów, które z racji profilu prowadzonej działalności gospodarczej szczególnie niekorzystnie wpływają na środowisko (energetyka, hutnictwo, przemysł maszynowy i wydobywczo-przetwórczy surowców mineralnych) sprzyjają także zanieczyszczeniu powietrza. Tylko dzięki skutecznie prowadzonej polityce ekologicznej nie występują obszary szczególnie dużych zagrożeń środowiska w tym zakresie. Nie mniej jednak, znacząca emisja zanieczyszczeń, zwłaszcza ze źródeł energetycznego spalania paliw zmusza do egzekwowania od podmiotów gospodarczych stosowania ekologicznych paliw oraz instalowania urządzeń redukujących emisję. Nadal niewiele jest jeszcze zakładów wyposażonych w instalacje odsiarczające spaliny.

W regionie świętokrzyskim większość lasów (ponad 80%) zakwalifikowanych zostało jako lasy ochronne. Pełniona przez nie funkcja ochronna (wodochronna, glebochronna itp.) powoduje występowanie kolizji w przypadkach związanych z lokalizacją obiektów prowadzącychdziałalność gospodarczą. Ten problem wymaga rozważnego działania, w zakresie związanym z realizacją planowanego rozwoju gospodarczego regionu, wobec niezbędnej konieczności zachowania z tych względów zasobów leśnych.

Z uwagi na bardzo cenne walory przyrodnicze regionu, stworzone zostały szerokie ramy prawne, zapewniające ochronę dóbr przyrody poprzez między innymi ustanowienie różnych form systemu obszarów chronionych o ograniczonym zakresie korzystania ze środowiska. Stwarza to problem związany z potrzebą pogodzenia ochrony tych obszarów z koniecznością prowadzenia działalności gospodarczej, w tym np. eksploatacji kopalin, których znaczne zasoby znajdują się na terenach prawnie chronionych takich jak zespoły parków krajobrazowych. Pozostają wynikające stąd trudności w zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju województwa.

Przytoczone problemy stanowią specyfikę województwa świętokrzyskiego, która powinna powodować określone działania proekologiczne uwzględniające te szczególne warunki i potrzeby.