CZĘŚĆ VII. ZINTEGROWANY MONITORING ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) jest podsystemem Państwowego Monitoringu Środowiska, którego zadaniem jest monitorowanie zespołu elementów środowiska przyrodniczego w jego części ożywionej i nieożywionej w wytypowanych wzorcowych geoekosystemach [Kostrzewski, Mazurek, Stach 1995]. Zgodnie z programem, zatwierdzonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, zbierane są informacje jakościowe i ilościowe o poszczególnych elementach środowiska przyrodniczego, określane tendencje ich rozwoju oraz zagrożenia, a na ich podstawie można formułować wskazania działań ochronnych. Realizowany program ZMŚP zatem rozpatruje środowisko przyrodnicze jako funkcjonujący system z jego georóżnorodnością i bioróżnorodnością, a uzyskiwane wyniki służą zachowaniu i ochronie naturalnej struktury krajobrazowej oraz ekorozwoju danego obszaru geograficznego. Założenia programowe ZMŚP nawiązują do standardów europejskich.
Stacja Bazowa (SB) Święty Krzyż, której właścicielem jest Akademia Świętokrzyska, jest jedną z 7 stacji tego typu w Polsce. Założenia metodologiczne, programy pomiarowe oraz metodyka prowadzonych badań została przedstawiona w wcześniej opracowywanych raportach o stanie środowiska w województwie świętokrzyskim [Raport 1999, 2000].
Omówienie wyników Charakterystyka termiczno-opadowa wskazuje, że w centralnej części Gór Świętokrzyskich rok 2001 był rokiem najcieplejszym z największą ilością opadów jakie zanotowano w latach 1994-2000 (ryc. 72). Na SB Św. Krzyż zanotowano 906,5 mm opadu w roku, przy 164 dniach z opadem. Maksymalna średnia dobowa temperatura wystąpiła w lipcu (28,6oC}, minimalna w grudniu (-21,2oC).
Rejestrowane w Stacji Bazowej Św. Krzyż średnie miesięczne stężenia SO2 wahały się od 7,9 μg/m3 do 14,7 μg/m3 wykazując sezonową dynamikę. Wartości stężeń wzrastają w okresach zimnych, co jest związane z działalnością bytową człowieka. Podobną dynamikę wykazują NO2, CO i pył zawieszony. Średnie roczne stężenia SO2 i NO2 od 1994 roku wykazują stałą tendencję spadkową, natomiast pozostałe mierzone gazy (CO, O3) oraz stężenie pyłu zawieszonego w roku 2001 nieznacznie wzrosły w stosunku do lat poprzednich (ryc. 73). W roku 2001 ilość dni z przekroczeniami dopuszczalnych wartości stężeń dobowych (D24) dla badanych gazów stwierdzono w przypadku ozonu -113 oraz pyłu zawieszonego - 1.
Obecność zanieczyszczeń w powietrzu decyduje o występowaniu w Górach Świętokrzyskich kwaśnych deszczy, których średnia ważona pH w 2001 r. wynosiła 4,63 Bezpośrednią przyczyną zakwaszenia wód opadu bezpośredniego były: wypłukiwana z powietrza siarka siarczanowa, chlorki i azot azotanowy (tab. 95). Z wodami opadu bezpośredniego w 2001 roku do podłoża dostało się 2364,54 mg/m2 S-SO4, 1267,34 mg/m2 Cl oraz 993,23 mg/m2 N-NO3. Kwaśne, agresywne wody deszczowe po zetknięciu się z organami asymilacyjnymi i korą drzew wypłukują z nich głównie potas, magnez, wapń i sód. Wypłukiwanie tych pierwiastków jest od 0,6 do 3 razy większe z igieł jodły niż liści buka i od 1,8 do 6 razy większe z kory jodły niż kory buka. Negatywne oddziaływanie kwaśnych wód opadowych zaznacza się również w glebie. Prowadzone badania roztworów glebowych przy użyciu lizymetrów zamontowanych na 5 głębokościach, od 15 cm do 120 cm wykazały, że składniki biogenne wymywane są poza ryzosferę, a zatem nie są dostępne dla roślin (ryc. 74,75).
Na podstawie badań prowadzonych w 2001 roku można stwierdzić, że zanieczyszczenie powietrza w Górach Świętokrzyskich różne co do wielkości imisji gazowych i pyłowych warunkuje przebieg, charakter i natężenie procesów transformacji właściwości chemicznych opadu bezpośredniego. Kwaśne wody deszczowe, spowodowane emisją przemysłową najczęściej pochodzenia allochtonicznego, niekorzystnie kształtują warunki edaficzne, czego konsekwencją jest zaawansowane obumieranie starodrzewi jodłowych i stan chorobowy dużej części drzew jodły w drugim piętrze, a także w podrostach i nalotach. U buka wykształciła się biczowatość pędów w górnej części koron, na korze pni występują popielate zacieki wymyte przez spływające kwaśne wody opadowe. W warunkach kwaśnych gleb nasyconych kwasowymi jonami H+, Al3+ i Fe3+, kationy zasadowe pochodzące z drzewostanu są wymywane w glebach z zasięgu systemów korzeniowych.
