|
CZĘŚĆ VII. PRZYRODA 1.1. Świętokrzyski Park Narodowy Świętokrzyski Park Narodowy jest najcenniejszym obszarem w regionie ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze, krajobrazowe oraz kulturowe. Utworzony został na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1950 r. jako drugi - po Białowieskim - park narodowy w Polsce. Utworzenie Parku poprzedziły wieloletnie starania zapoczątkowane jeszcze w 1908 r. Przyczyniły się one do powstania w czerwcu 1920 roku pierwszego w Górach Świętokrzyskich rezerwatu obejmującego kompleks lasu z naturalnym stanowiskiem modrzewia polskiego na Chełmowej Górze. W 1924 r. utworzone zostały dwa następne rezerwaty ścisłe na Łysicy i Łysej Górze. W latach 30-tych rozszerzono ochronę przyrody na tereny przylegające do Łysicy i Łysej Góry. Tak poszerzony obszar stanowił zalążek przyszłego parku narodowego. Świętokrzyski Park Narodowy posiadający na swoim terenie rezerwaty ścisłe (fragmenty ekosystemów naturalnych) stanowi niepowtarzalny obiekt badań naukowych. Dzięki tym badaniom poznaje się przedmiot jego ochrony, wartości przyrody, jak i jego zagrożenia. Są one podstawą opracowywania skutecznych metod ochrony przyrody w parku narodowym. W tym celu w 1972 r. na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego utworzono Pracownię Naukowo-Badawczą, w ramach której funkcjonuje muzeum Parku na Świętym Krzyżu. Zgromadzone w nim eksponaty charakteryzują środowisko biotyczne i abiotyczne Parku Narodowego. Ważną rolę edukacyjną spełniają ścieżki dydaktyczne, które wytyczone zostały na terenie Parku. Świętokrzyski Park Narodowy wraz z otuliną położony jest na terenie gmin: Bieliny, Bodzentyn i Nowa Słupia i obejmuje centralną część Gór Świętokrzyskich z najwyższym pasmem Łysogór. Jest to jedno z najstarszych pasm górskich w Europie. Jego najwyższe wzniesienia to: Łysica (612 m npm) i Łysa Góra (595 m npm). Poza tym w skład Parku wchodzi część dolin Wilkowskiej i Czarnej Wody oraz Góra Psarska (412 m npm), Góra Miejska (428 m npm) i Góra Chełmowa (351m npm), kompleksy lasów (Chrusty, Plecionki, Gawroniec) oraz uroczysko Serwis-Dąbrowa. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 1996 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego (Dz. U. Nr 4, poz. 29) w granice Parku włączono dwa obszary: wschodnią część Pasma Klonowskiego i tzw. Skarpę "Zapusty" w Paśmie Pokrzywiańskim. Obecnie obszar Parku wynosi 7626,45ha, a obszar otuliny 20 786,07 ha. Szczególną osobliwością Parku są gołoborza - rumowiska kwarcytowe powstałe w wyniku wietrzenia mechanicznego wychodni skał wieku kambryjskiego w okresie peryglacjalnym. Wyniesienie znacznej części Parku w stosunku do obszarów przyległych wpływa na ostrzejszy klimat. Najniższe średnie roczne temperatury występują na Świętym Krzyżu +5,8oC, zaś w rozległych dolinach (koło Bodzentyna) temperatura wynosi od +6,9oCdo +7,8oC(w Nowej Słupi). Roczne sumy opadów w partiach grzbietowych wynoszą około 900 mm, podczas gdy średnie opady atmosferyczne na terenie Parku dochodzą do 700 mm. Na terenie Parku Narodowego przeważają zbiorowiska leśne, stanowiące pozostałości Puszczy Świętokrzyskiej. Jednym z głównych typów roślinności leśnej w Parku, obok lasów jodłowo-bukowych, są bory mieszane sosnowo-dębowe, z udziałem jodły oraz modrzewia, świerka i buka. Niższe partie wzniesień porośnięte są lasami liściastymi (grądami) o bogatym składzie gatunkowym runa leśnego. W wilgotnych i zabagnionych rejonach Doliny Wilkowskiej występują bory wilgotne i bagienne z rzadkimi dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego gatunkami roślin prawnie chronionych: bagna zwyczajnego i rosiczki okrągłolistnej. Flora roślin naczyniowych w ŚPN liczy około 700 gatunków, w tym 35 gatunków drzew i około 25 rzadkich gatunków górskich. Roślinność reprezentowana jest przez wiele, prawnie chronionych gatunków m.in. śnieżyczka przebiśnieg (tylko koło Świętego Krzyża), pióropusznik strusi, tojad dzióbaty, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, widłaki, pełnik europejski, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, parzydło leśne i inne. Świat zwierząt reprezentowany jest na terenie Parku przez przedstawicieli większości grup systematycznych. Wśród bezkręgowców najliczniej reprezentowane są owady. Faunę Gór Świętokrzyskich tworzy około 5000 gatunków, z tego ponad 60% występuje na terenie Parku. Fauna reprezentowana jest przez wiele gatunków unikatowych jak np. relikt polodowcowy z grupy widelnic, pluskwiak wodny znajdujący się tylko na Świętym Krzyżu, niezwykle rzadkie gatunki pająków stwierdzone zostały na Łysicy, reliktowe gatunki ślimaków z rodzaju świdrzyk oraz największy z nagich ślimaków pomrów czarniawy. Występują tu rzadkie gatunki płazów takie jak: traszka górska, kumak nizinny, ropucha zielona, a z gadów jaszczurka zwinka, zaskroniec zwyczajny i gniewosz plamisty. Na terenie Parku występuje około 150 gatunków ptaków. Do rzadkich należą: cietrzew, orlik krzykliwy, bocian czarny, krzyżodziób świerkowy i inne. Spośród ssaków spotkać niekiedy można: sarny, dziki, łosie, jelenie oraz drobne gryzonie. Gatunki roślin, grzybów i zwierząt występujące w Świętokrzyskim Parku Narodowym są charakterystyczne dla obszarów Polski południowo-wschodniej. Park przypomina "wyspę leśną" otoczoną szachownicą pól uprawnych. Istotnym elementem krajobrazu świętokrzyskiego, obok pasmowego układu grzbietów górskich, lasów mieszanych jodłowo-bukowych, porastających zbocza najwyższych wzniesień, są również liczne zabytki architektury sakralnej i przykłady drewnianego budownictwa wiejskiego. Zachowały się tutaj między innymi: pozostałości dymarek z czasów wpływów rzymskich (I - IV w. n.e.) w okolicach Nowej Słupi i wał otaczający miejsce kultu pogańskiego z IX w. n.e. na Łysej Górze, gdzie na początku XII wieku powstał ośrodek chrześcijaństwa - Opactwo Benedyktynów. Przez teren Parku przebiega pięć szlaków turystycznych o łącznej długości około 26 km. Szlaki te stanowią część znakowanych tras turystycznych w Górach Świętokrzyskich, które obejmują swym zasięgiem nie tylko Park Narodowy, ale i sąsiadujące z nim parki krajobrazowe wraz z ich strefami ochronnymi. Tworząc Park w latach 50-tych określono zasady jego ochrony i wykorzystania. Nie zdołano jednak wówczas przewidzieć, że gwałtowny rozwój przemysłu, komunikacji i urbanizacji, spowoduje istotne zmiany w środowisku przyrodniczym. Główne zagrożenia związane są ze skażeniem atmosfery przez gazy, pyły i zaburzeniami stosunków wodnych w glebie. Spowodowało to wymieranie wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt, degradację lasów oraz niekorzystne zmiany ekosystemów wodnych i lądowych wywierające bezpośredni wpływ na pogarszanie się warunków życia człowieka. Zagrożenia te związane są z niewłaściwą gospodarką człowieka, wynikającą z niedostatecznej wiedzy dotyczącej funkcjonowania przyrody. Restrukturyzacja przemysłu, wprowadzenie tzw. czystych technologii produkcji oraz uporządkowanie gospodarki przestrzennej na terenach bezpośrednio sąsiadujących z Parkiem przyczyniło się do znaczącego zmniejszenia zagrożenia substancji przyrodniczej parku, jakie miało miejsce w latach minionych. W celu ochrony cennych, sąsiadujących z Parkiem Narodowym wartości środowiska przyrodniczego oraz walorów historyczno-kulturowych i krajobrazowych ustanowiono Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich, które wraz z Parkiem Narodowym tworzą duży, zwarty kompleks terenów chronionych. |
||
