CZĘŚĆ VI. ZANIECZYSZCZENIE GLEB 2.
Zanieczyszczenie gleb na podstawie monitoringu regionalnego
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach wykonuje, w ramach monitoringu regionalnego, badania gleb położonych na obszarach o znaczącym potencjalnym zagrożeniu zanieczyszczeniem. Mają one na celu dokumentowanie zmian zachodzących w glebach, sygnalizowanie zagrożeń i umożliwienie wczesnego podejmowania działań ochronnych. Wyniki tego rodzaju badań, wykonywanych najczęściej w rejonach bezpośredniego wpływu: przemysłowych źródeł zanieczyszczeń, ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu oraz składowisk odpadów, prezentowane są w corocznych raportach o stanie środowiska w województwie. Poniżej zamieszczono ocenę stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi, wykonaną na podstawie badań z 2001 roku, którymi objęto gleby przy drodze krajowej nr 74 oraz w rejonach: Starachowic, Końskich i Stąporkowa.
Stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (MC) określono odnosząc stężenia badanych substancji do zawartości granicznych przyporządkowanych do sześciu stopni chemicznej jakości gleb. Wartości te są zamieszczone w "Ocenie stopni zanieczyszczenia gleb..." (Kabata-Pendias i in. 1993) i obejmują: stopień 0 - gleby nie zanieczyszczone; stopień I - gleby o podwyższonej zawartości MC; stopień II - gleby słabo zanieczyszczone; stopień III - gleby średnio zanieczyszczone; stopień IV - gleby silnie zanieczyszczone; stopień V - gleby bardzo silnie zanieczyszczone.
Ocena jakości chemicznej gleb jest podstawą do określenia właściwego, uwzględniającego ekologiczne funkcje, rolniczego użytkowania gruntów.
Gleby w rejonie drogi krajowej nr 74 Jednym z rejonów objętych badaniami są gleby położone w zasięgu bezpośredniego oddziaływania zanieczyszczeń, których źródłem jest ruch komunikacyjny na drodze krajowej nr 74. Jest to już druga seria badań, poprzednio analizy tych gleb wykonywano w 1996 r. Wyniki z obu cykli badań wraz z oceną stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi przedstawia tabela 91.
Badania zlokalizowano w 10 miejscowościach leżących przy trasie Lublin - Łódź pobierając 20 prób z gruntów przyległych do obu stron drogi. W 1996 i 2001 roku wykonano po 140 analiz chemicznych w zakresie określającym odczyn gleby oraz zawartość w nich metali ciężkich: miedzi, niklu, cynku, ołowiu, chromu i kadmu.
Analizowane gleby wykazały zróżnicowany odczyn od kwaśnego do zasadowego (pH od 4,3 do 8,0) z przewagą odczynu obojętnego i zasadowego.
Stężenia miedzi, niklu i chromu, we wszystkich próbach poddanych badaniom w roku 2001, nie wykraczały poza zakres odpowiadający 0 stopniu zanieczyszczenia, który odnosi się do gleb nie zanieczyszczonych. Zawartość pozostałych metali ciężkich również kwalifikuje niektóre z gleb w tym rejonie do nie zanieczyszczonych, chociaż słabe zanieczyszczenie kadmem odpowiadające I stopniu zanieczyszczenia wykazuje 14 na 20 analizowanych w 2001 r. prób. W zakresie zawartości cynku tylko 7 prób zakwalifikowano do I stopnia zanieczyszczenia, przy czym w 1996 r. jedna z prób wykazała II stopień, czyli słabe zanieczyszczenie. Najmniej korzystnie wypada ocena w zakresie zanieczyszczenia gleb ołowiem, któremu to wskaźnikowi przyporządkowano stopnie zanieczyszczenia 0-III, przy czym II stopień zanieczyszczenia odnosi się do 4 prób badanych w roku 2001, a III stopień (średnie zanieczyszczenie) do jednej z prób analizowanych w 1996 roku.
Jak wynika z zestawienia wyników badań zawartość metali ciężkich w glebach przy drodze krajowej Nr 74, jest naturalna lub podwyższona, a sporadycznie wykazuje słabe zanieczyszczenie, które dotyczy stężeń ołowiu i cynku.
Gleby w rejonie Starachowic Monitorowanie gleb w rejonie Starachowic ma na celu obserwację zachodzących w nich zmian pod wpływem oddziaływania różnorodnych źródeł, w tym głównie przemysłu.
Badania przeprowadzono w dwóch cyklach odnoszących się do 1996 i 2001 roku, pobierając po 10 prób do analiz laboratoryjnych określających pH i zawartość metali ciężkich.
Gleby w tym rejonie w większości analizowanych prób wykazują naturalną zawartość metali ciężkich, sporadycznie mają podwyższoną zawartość niektórych metali określaną jako I stopień zanieczyszczenia, niemniej w jednym przypadku stwierdzono średnie zanieczyszczenie określane jako zanieczyszczenie III stopnia. Jest to wynik badania gleby w Starachowicach, wykonanego w 2001 r., na terenie parku miejskiego. Stężenie ołowiu w badanej próbie wynosiło 347,8 mg/kg gleby. Podwyższona zawartość kadmu ustalona została w 1 próbie (Krzywej Wola) oraz cynku w 3 próbach (Starachowice, Wąchock i Krzywa Wola). Stężenia miedzi, niklu i chromu pozostają w granicach naturalnych ich zawartości.
Pomimo, że wyniki przytoczonych badań nie są szczególnie niekorzystne to w porównaniu do badań z pierwszej serii (1996 r.) należy zauważyć niewielki wzrost stężeń cynku i kadmu, przejawiający się zmianą odpowiadającego im stopnia zanieczyszczenia z 0 na I stopień, w kilku próbach (cynk - 2; kadm - 1) oraz znaczący wzrost zanieczyszczenia ołowiem z 0 na III stopień w próbie pochodzącej ze Starachowic.
Wyniki badań przeprowadzonych w 1996 i 2001 roku w tym rejonie przedstawia tabela 92.
Gleby w rejonie Końskich Monitorowanie gleb w rejonie Końskich, podobnie jak Starachowic i innych obszarów o dużej koncentracji przemysłowych źródeł zanieczyszczeń ma na celu obserwację zmian jakości gleby poddawanej niekorzystnych wpływom antropopresji.
Badania przeprowadzono w dwóch cyklach odnoszących się do 1996 i 2001 roku, pobierając po 10 prób do analiz laboratoryjnych określających pH i zawartość metali ciężkich.
Analizowane próby wykazywały odczyn szeroko zróżnicowany od bardzo kwaśnego do obojętnego. W badaniach z 2001 r. stężenia niklu, ołowiu, chromu i kadmu w glebach mieściły się w granicach naturalnej ich zawartości. W zakresie pozostałych oznaczanych wskaźników również przeważał 0 stopień zanieczyszczenia, lecz w 2 próbach stwierdzono podwyższoną zawartość cynku (Końskie, Bawaria) oraz w 1 próbie (Końskie) słabe zanieczyszczenie miedzią odpowiadające II stopniu zanieczyszczenia. Wyniki badań z Końskich w zakresie stężeń cynku i miedzi są mniej korzystne w porównaniu do cyklu badań z 1996 r., kiedy to oba wskaźniki wykazywały naturalną zawartość tych metali. W próbie z Końskich, podobnie jak w próbach pochodzących z miejscowości: Koczwara, Szabelnia, Proćwin, Nowy Kazanów, Modliszewice i Bawaria nie stwierdzono natomiast podwyższonej zawartości kadmu, wykazanej w badaniach poprzednich.
Wyniki badań przeprowadzonych w 1996 i 2001 roku w tym rejonie przedstawia tabela 93.
Gleby w rejonie Stąporkowa Badania zanieczyszczenia gleb z rejonu Stąporkowa wykonane zostały dwukrotnie. W 1996 i 2001 roku określano pH i zawartość metali ciężkich w próbach gleb pobranych do analiz z 12 punktów. W kolejnych badaniach monitoringowych stosowana będzie cykliczność poboru prób z częstotliwością co 5 lat, co umożliwi śledzenie zmian ich jakości pod wpływem oddziaływania miejscowych źródeł zanieczyszczenia.
Przy dużym zróżnicowaniu pH w analizowanych próbach większość z nich nie wykazuje zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Wyłącznie wyniki badań z Grzybowa i Stąporkowa, z obu serii pomiarowych, wykazują stężenia metali w zakresie odpowiadającym podwyższonej zawartości, słabemu lub średniemu zanieczyszczeniu. Wyniki te odnoszą się do: cynku - I stopień zanieczyszczenia w Stąporkowie i II stopień w Grzybowie, kadmu - I stopień zanieczyszczenia w Grzybowie oraz ołowiu - III stopień zanieczyszczenia w Grzybowie.
Wyniki badań z rejonu Stąporkowa wraz z oceną zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi przedstawiono w tabeli 94.
