CZĘŚĆ VI. ZANIECZYSZCZENIE GLEB

1. Cele i zadania monitoringu gleb

      Gleba stanowi trudno odnawialny element środowiska naturalnego i z tego względu jej przydatność rolnicza winna być dobrze rozpoznana, a jej zasoby szczególnie chronione. Rozpoznanie stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zawartości metali ciężkich jest bardzo istotne, ze względu na potrzebę produkcji zdrowej żywności. Zanieczyszczone metalami ciężkimi użytki rolne są źródłem skażenia produkowanej na nich roślinności, a spożywanie jej przez ludzi i zwierzęta stanowi zagrożenie dla ich zdrowia. Ochrona zasobów glebowych podyktowana jest więc przede wszystkim potrzebą wytwarzania nie zanieczyszczonych produktów roślinnych, o wysokich parametrach jakościowych i ilościowych. 
     Rozwijający się przemysł i urbanizacja oraz szybki rozwój motoryzacji, a także nadmierna chemizacja rolnictwa, uznawane są za główne przyczyny zanieczyszczenia gleb i roślin. Coraz większa popularność tzw. "zdrowej żywności" wymusza na producentach rolnych, intensywniejszą niż dotychczas, ochronę gleb i roślin przed różnego rodzaju skażeniami. Aby mieć pewność, że produkowana żywność nie zawiera szkodliwych substancji, konieczne jest prowadzenie stałych kontroli stanu ich zanieczyszczenia. 
     Każda gleba stanowi wyjątkowo skomplikowany twór, charakteryzujący się określonymi procesami glebotwórczymi. Te naturalne jej właściwości są modyfikowane działalnością gospodarczą człowieka, a zachodzące w niej zmiany oraz zdolność do samoregulacji tych zmian, powoduje ogromne trudności w jej ocenie, ponieważ w porównaniu do innych elementów środowiska gleba jeszcze ciągle jest niewystarczająco monitorowana. 
     Przedstawiony na mapie świata, wydanej przez UNEP/ISRIC w roku 1990 (World map, 1990), obszar Polski jako silnie zdegradowany, wymusił na Ministerstwie Rolnictwa konieczność przeprowadzenia dokładnego rozpoznania stanu naszych gleb. Nie dysponując bowiem dostatecznym rozeznaniem w skali kraju, dotyczącym przede wszystkim zawartości metali ciężkich w glebach użytkowanych rolniczo, nie można było skutecznie przeciwstawić się niekorzystnej ocenie stanu ekologicznego gleb naszego kraju użytkowanych rolniczo i produkowanej na nich żywności. 
     Prowadzone od szeregu lat przez różne instytucje wyrywkowe badania w zakresie zanieczyszczenia gleb, nie mogły jednak służyć jako argument do obrony przed niewłaściwą ich oceną, przedstawianą przez mass media oraz różnego rodzaju organizacje ekologiczne. 
     Zaistniała więc konieczność stworzenia monitoringu gleb, jako spójnego i jednolitego systemu badań i oceny tego komponentu środowiska. Podstawy funkcjonowania takiego systemu utworzone zostały w 1991 roku, po uchwaleniu przez Sejm RP ustawy o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. 
     Zgodnie z założeniami Państwowego Monitoringu Środowiska, aby prowadzone badania zostały uznane za monitoringowe, muszą spełniać takie kryteria jak: cykliczność badań, unifikację metodyk, unifikację sprzętu oraz unifikację interpretacji otrzymanych wyników. 
     Głównym zadaniem monitoringu gleb jest obserwowanie zachodzących w niej zmian pod wpływem czynników antropopresji. Monitoring ten ponadto: 
- służy ocenie prawidłowości realizowanej polityki w zakresie ochrony gleb, na różnych szczeblach administracji rządowej i samorządowej; 
- umożliwia podejmowanie decyzji pozwalających na wyeliminowanie lub ograniczenie zagrożeń; 
- zapewnia społeczeństwu informację o jakości produkowanej żywności; 
- uświadamia rolników co do konieczności ograniczenia wprowadzania do gleby różnego rodzaju zanieczyszczeń, mogących spowodować skażenie wytwarzanych produktów rolnych; 
- sygnalizuje producentom przetwarzającym żywność o konieczności przestrzegania reżimów jakościowych; 
- umożliwia realizację międzynarodowych zobowiązań wynikających z podpisanych przez Polskę umów i konwencji w zakresie ochrony gleb i roślin przed zanieczyszczeniem. 
     Zadaniem prowadzonego monitoringu w poszczególnych rodzajach sieci (krajowej, regionalnej i lokalnej) jest udzielanie odpowiedzi na pytanie jaka jest czystość badanych gleb, a tym samym jakość produktów rolnych na nich wyprodukowana.