CZĘŚĆ I. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 1. Ochrona przyrody
Sieradowicki Park Krajobrazowy
położony jest w północnej częśąci Gór Świętokrzyskich pomiędzy Doliną rzeki Kamiennej, a Doliną Bodzentyńską. Rzeźba na terenie Parku ma charakter pagórkowaty. Park znajduje się na terenie gmin: Wąchock, Pawłów, Suchedniów, Bodzentyn i Starachowice. Zajmuje on powierzchnię 12 106 ha, a wraz ze strefą ochronną 16 236 ha.
Na obszarze Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, bezpośrednio na powierzchni, występują skały o różnej litologii - od najstarszych z ery paleozoicznej, przez mezozoiczne aż po tworzące się współcześnie (holoceńskie).
Zasadniczymi jednostkami morfologicznymi Sieradowickiego Parku Krajobrazowego są: Dolina rzeki Kamiennej, Płaskowyż Suchedniowski, Pasmo Sieradowickie, Dolina Bodzentyńska oraz Wyżyna Opatowska.
Roczna suma opadów na terenie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny wynosi od 613 mm w północnej części Parku (gm. Suchedniów, Wąchock), do 520 mm w jego części południowo-wschodniej i wschodniej (gm. Pawłów). Średnia temperatura roczna wynosi ok +7oC. Najchłodniejszym miesiącem jest luty (-4oC), natomiast najcieplejszym jest lipiec (17,6oC).
Tereny Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny należą w całości do zlewni rzeki Kamiennej i odwadniane są poprzez zlewnie cząstkowe Kamionki, Żarnówki, Lubianki i Świśliny oraz kilka bezimiennych cieków. Park jest jednym z najważniejszych regionalnych węzłów hydrograficznych. Na jego terenie występują liczne źródła stałe i okresowe.
Teren Parku i otuliny pod względem przydatności rolniczej gleb dzieli się zdecydowanie na część północno-zachodnią i północną, gdzie przeważają gleby niskich klas bonitacyjnych oraz część południowo-wschodnią i południową o glebach dobrych i bardzo dobrych.
Park obejmuje zwarty kompleks północno-wschodniego fragmentu Puszczy Świętokrzyskiej zwany Lasami Siekierzyńskimi. Zajmują one około 85% jego powierzchni. Przeważają tu lasy mieszane świeże oraz lasy mieszane z udziałem jodły i modrzewia. Wyjątkowym bogactwem odznacza się runo leśne, w którym spośród 52 gatunków prawnie chronionych, 42 objęte są prawną ochroną całkowitą. Wśród nich występują: paprocie, widłaki, a z roślin kwiatowych m.in. - goździk kosmaty, pluskwica europejska, tojad dzióbaty, powojnik prosty, sasanka wiosenna i otwarta, rosiczka długolistna, parzydło leśne, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, naparstnica zwyczajna, gnidosz rozesłany i królewski, storczyki podkolany.
Wśród zwierząt ochronie podlegają; z ptaków: bocian biały i czarny, myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, kruk, sikory, drozdy, rudzik plaszka, kopciuszek, kos, dzierzba, muchołówka, dzięcioł, zimorodek, dudek, zięba, jaskółka, słonka, kuropatwa, bażant, cietrzew, z ssaków: kret, jeż, ryjówka, nietoperz, kuna domowa, łasica, gronostaj, z płazów: żaba, rzekotka drzewna, ropucha z gadów jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, zaskroniec, żmija zygzakowata, z owadów: biegacz, trzmiel motyl- mieniak i paź królowej.
Osobliwości przyrody chronione są w leśnych rezerwatach Wykus, Kamień Michniowski i Góra Sieradowska. Na całym obszarze Parku występują drzewa pomnikowe: dęby, lipy i wiązy.
Głównym bogactwem przyrodniczym są cenne pod względem siedliskowym i gospodarczym drzewostany, a także naturalne wychodnie skał. Osobliwości przyrody nieożywionej podlegają ochronie indywidualnej.
O dużej wartości kulturowej i historycznej mogą świadczyć występujące na tym terenie liczne stanowiska archeologiczne starożytnego górnictwa i hutnictwa, XIII - XVII wieczny zespół klasztorny romańsko-gotycko-barokowy Opactwa Cystersów w Wąchocku oraz miejsca pamięci narodowej związane z działaniami partyzanckimi w lasach świętokrzyskich i męczeństwem ludności w okresie II wojny światowej (m.in. wieś Michniów - miejsce walki i męczeństwa wsi polskiej).
Duże ośrodki miejskie: Skarżysko-Kamienna i Starachowice oraz Suchedniów, a od
1993 r. Bodzentyn, wyposażone są w oczyszczalnie ścieków. Brak oczyszczalni ścieków
w sołectwach i przysiółkach stwarza poważne zagrożenia i jest przyczyną degradacji wód powierzchniowych i podziemnych. W otulinie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego budowany jest zbiornik "Wióry" na rzece Świślinie. Przez obszar parku wytyczonych zostało siedem znakowanych szlaków turystyki pieszej i ścieżki dydaktyczne: szlakiem krajobrazu kulturowego Wąchock - Wąwóz Racław - Rataje - Polana Langiewicza - Wykus o długości około 10 km, przyrodniczo-historyczna Berezów - Michniów - Kamień Michniowski - Burzący Stok - Suchedniów długości około 15 km oraz przyrodniczo-krajobrazowa Radkowice-Śniadka.
Dla ochrony najcenniejszych terenów południowej części województwa posiadającej pod względem przyrodniczym zdecydowanie odmienny charakter w porównaniu z wyżej opisywanymi terenami, w 1986 r. utworzono Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia. Zespół ten położony jest na obszarze Niecki Nidziańskiej i obejmuje następujące mezoregiony: Dolinę Nidy, Garb Pińczowski, Nieckę Połaniecką, Nieckę Solecką, Płaskowyż Proszowicki i Płaskowyż Jędrzejowski. Rzeźba jest tu silnie urozmaicona, występują liczne wąwozy, parowy oraz suche doliny. Miejscami spod lessu ukazują się skały starszego, podczwartorzędowego podłoża kredowego i trzeciorzędowego. W kierunku północno-zachodnim krajobraz zmienia się przechodząc w łagodne lekkofaliste, kredowe garby Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Centrum Ponidzia stanowią unikatowe w skali kraju krajobrazy, związane z powierzchniowym występowaniem gipsów, w których w procesie rozwoju powstały liczne werteby, leje krasowe, jaskinie, wywierzyska, parowy, ślepe dolinki. Osobliwością są gigantyczne kryształy gipsu osiągające rozmiary do 3,5 m widoczne w odsłonięciach w Łagiewnikach, Skorocicach, Chotelu Czerwonym. Z obecnością gipsów związane jest występowanie wód siarczanowych. One to wraz z solankami są eksploatowane z głębszych warstw jako znane w kraju wody lecznicze Buska-Zdroju i Solca-Zdroju.
Na Ponidziu zachowało się stosunkowo mało lasów; zajmują tylko około 12% powierzchni terenu. Duże znaczenie przyrodnicze posiada leśny kompleks "Bogucice", składający się głównie z mozaiki dąbrów i wielogatunkowych lasów liściastych liczących 40-80 lat z niewielkimi fragmentami lasu bagiennego. W Dolinie Nidy przeważają zbiorowiska łąkowe. Porastają one również północne podnóża wzgórz wapiennych i wąwozy. Do najciekawszych roślin należą: sesleria błotna, turzyca Hosta, kruszczyk błotny, storczyk krwisty i inne. Niezalesione zbocza wzgórz wapiennych i gipsowych porasta reliktowa roślinność kserotermiczna. Do unikatowych w skali krajowej osobliwości florystycznych należą: sierpik różnolistny, groszek pannoński, jaskier iliryjski, rezeda mała oraz rośliny słonoroślowe w okolicach Buska - Zdroju takie jak: rupia morska i zamętnica trzoneczkowata.
Najbogatszą i najciekawszą faunę spotykamy w środowiskach kserotermicznych.
W starorzeczach Nidy gniazdują: czapla siwa, bocian czarny i biały, sowa błotna, rycyk, a nad jej brzegami zimorodek. Spośród ssaków najliczniej występują zwierzęta łowne: sarna, jeleń, dzik i lis. Do ciepłolubnych żyjących owadów na tym terenie należą: cykada, południowa kuzka, wiele rzadkich muchówek, motyli i błonkówek.
Ponidzie należy do najciekawszych historycznie regionów Polski, którego dzieje znajdują potwierdzenie w wykopaliskach archeologicznych. Interesującymi obiektami archeologicznymi są słynne kopce małopolskie będące pozostałością po ludach zamieszkujących te tereny u schyłku epoki kamiennej m. in. kopiec we wsi Żerniki Górne. Do najważniejszych zabytków tego obszaru należą grodzisko, pozostałości romańskiego kościoła Św. Mikołaja, kolegiata z dzwonnicą i Dom Długosza w Wiślicy, zespół klasztorny Paulinów w Pińczowie i inne.
