CZĘŚĆ I. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 2. Program natura 2000 Zmieniająca się sytuacja kraju, związana z działaniami w kierunku przynależności do określonych struktur europejskich, wymusza podejmowanie przedsięwzięć warunkujących tę przynależność. Przedsięwzięcia dotyczą również ochrony środowiska przyrodniczego, albowiem po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej będzie obowiązywało nas ustawodawstwo UE. Tym samym przed przystąpieniem do Unii w okresie przygotowawczym kraje akcesyjne zobowiązane są dostosować swoje prawo do standardów unijnych. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi są Dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory - tzw. Dyrektywa Siedliskowa (DS)oraz dyrektywa o ochronie dziko żyjących ptaków - tzw. Dyrektywa Ptasia (DP).
Dyrektywy te mają na celu utrzymanie bioróżnorodności państw członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie spójnej europejskiej sieci ekologicznej pod nazwą Natura 2000. Sieć będzie złożona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Państwa członkowskie i kandydujące do UE biorą udział w tworzeniu europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 proporcjonalnie do reprezentacji na swoim terytorium typów siedlisk i gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Kluczowe znaczenie dla budowy systemu Natura 2000 mają załączniki I i II Dyrektywy Siedliskowej stanowiące listy wrażliwych siedlisk i ginących gatunków zwierząt (poza ptakami) i roślin o znaczeniu wspólnotowym, których zachowanie wymaga wyznaczenia SOO oraz załącznik I Dyrektywy Ptasiej obejmującej gatunki ptaków wymagających wyznaczenia OSO.
Załącznik I Dyrektywy Ptasiej zawiera 185 gatunków i podgatunków ptaków,
z czego w Polsce występuje 119 gatunków. Załącznik II Dyrektywy Siedliskowej obejmuje 70 gatunków zaliczanych do fauny Polski, w tym 18 gat. ssaków, 17 gat. ryb, 31 gat. bezkręgowców, 1 gat. gada, 3 gat. płazów. Spośród roślin naczyniowych ujętych w zał. II Dyrektywy Siedliskowej w Polsce występuje 15 gatunków, przy czynnym Polska oficjalnie przedstawiła propozycje uzupełnienia listy o ekosystemy specyficzne dla naszego kraju, z ich różnorodnością gatunkową. Lista ta obejmuje 52 gat. roślin naczyniowych.
Obszary kwalifikujące się do włączenia do sieci Natura 200 wyznaczono na podstawie przeglądu rozmieszczenia siedlisk i gatunków w Polsce i oceny znaczenia stanowisk dla ochrony danego siedliska lub gatunku.
Kryteria dla siedlisk są następujące:
- Stopień reprezentatywności siedliska przyrodniczego w ostoi;
- Powierzchnia ostoi pokryta przez siedlisko przyrodnicze w stosunku do ogólnej pow. w kraju;
- Stopień zachowania struktury i funkcji siedliska przyrodniczego i możliwość jego restytucji;
- Globalna ocena wartości ostoi dla zachowania siedliska przyrodniczego.
Kryteria dla gatunków:
- Rozmiar i zagęszczenie populacji obecnej w ostoi w stosunku do populacji
w kraju;
- Stopień zachowania cech siedliska przyrodniczego, które są istotne dla gatunku;
- Stopień izolacji populacji w relacji do naturalnego zasięgu gatunku;
- Globalna ocena wartości ostoi dla zachowania rozważanego gatunku.
Dla wyznaczenia obszarów do sieci Natura 2000, niezależnie od powyższych kryteriów przyjęto również pewne zasady:
- Ostoje powinny być na tyle duże, aby możliwe było prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów chronionych oraz zachowana została struktura krajobrazowa obszaru;
- W miarę możliwości wyznaczać obszary kompleksowe obejmujące kilka lub kilkanaście typów ekosystemów chronionych;
- Tam gdzie jest to możliwe, kilka niewielkich cennych obszarów położonych blisko siebie, łączyć w obszary większe, nawet jeśli teren między nimi ma charakter antropogeniczny;
- Brać pod uwagę praktyczne uwarunkowania ochrony, dopasowując granice obszaru Natura 2000 do granic istniejących obszarów chronionych;
- Granice wytyczać w ten sposób aby ułatwić późniejsze administrowanie ostojami.
Uwzględniając powyższe kryteria oraz kierując się wymienionymi zasadami wyznaczono projekt sieci Natura 2000. W obecnej wersji projekt ten obejmuje w skali kraju 285 obszarów, w tym 47 traktowanych jako rezerwowe. Łączna pow. obszarów wynosi 45 167 km2 , co stanowi 14,5% pow. kraju. Wielkość obszarów jest zróżnicowana, ale przeważają obszary duże. Jest to wynikiem przyjęcia przez autorów projektu koncepcji sieci zakładającej mniej obszarów, ale dużych i o wysokiej bioróżnorodności, rozumianej w tym przypadku jako duża liczba siedlisk i gatunków z załączników DS. i DP. Rozmieszczenie obszarów na terenie kraju jest nierównomierne. Udział w pow. poszczególnych województw waha się od 4% do 25%.
W Województwie Świętokrzyskim wyznaczono 16 obszarów, w tym 2 rezerwowe,
o łącznej pow. 1837 km2 co stanowi ok. 16% pow. województwa. Są to:
- Czarna Konecka,
- Małopolski Przełom Wisły,
- Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy,
- Przedborski Park Krajobrazowy,
- Sieradowicki Park Krajobrazowy,
- Torfowisko Jedle,
- Lasy Włoszczowskie,
- Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy,
- Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy,
- Ostoja Nidziańska,
- Łysogóry,
- Lasy Koneckie,
- Nowiny-Kowala,
- Torfowisko k. wsi Zwierzyniec.
Tereny rezerwowe:
- Dolina Krasnej,
- Dolina Nidy.
Porównanie sieci obszarów proponowanych do sieci Natura 2000, z systemem obszarów chronionych w Polsce, polegało na wskazaniu terenów obecnie chronionych, które nie spełniają kryteriów Natura 2000 oraz nie chronionych spełniających te kryteria. Przeprowadzono je porównując granice systemu Natura z granicami parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów przyrody. Przez nałożenie tych warstw zidentyfikowano parki narodowe, krajobrazowe, które w całości pokrywają się z obszarami Natura 2000, parki, które nakładają się z nimi częściowo oraz takie, które pozostały poza siecią. Podobnie uczyniono
z rezerwatami. Analiza ta umożliwiła również wskazanie obszarów, dla który nie wyznaczono dotychczas żadnej formy należącej do krajowego systemu obszarów chronionych.
Odnosząc powyższe porównanie do Województwa Świętokrzyskiego należy zauważyć, że w zdecydowanej większości obszary specjalnie chronione - OSO i SOO, wytypowane do ochrony w ramach systemu Natura 2000, pokrywają się z granicami terenów szczególnie chronionych wyznaczonych w ramach Wielkoprzestrzennego
(d. Ekologicznego) Systemu Obszarów Chronionych - jak Świętokrzyski Park Narodowy, Parki Krajobrazowe i Obszary Krajobrazu Chronionego (w części).
W ujęciu statystycznym stan ten przedstawia się następująco:
z ogólnej pow. 183 709 ha obszarów systemu Natura 2000
- 5 626 ha jest w ŚPN, co stanowi 3,1% systemu Natura 2000,
- 126 173 ha jest w granicach parków krajobrazowych i ich otulin, co stanowi 68,7 % systemu Natura 2000,
- 44 757 ha jest w granicach obszarów krajobrazu chronionego, co stanowi 24,4% systemu Natura 2000,
- 7153 ha jest poza obszarami specjalnie chronionymi, co stanowi 3,9 % systemu Natura 2000.
W odniesieniu do wymienionych 3,9 % koniecznym będzie ustanowienie formy ochrony dopuszczonej ustawą o ochronie przyrody. Najwłaściwszym zdaje się być dokonanie korekty granic niektórych istniejących obszarów krajobrazu chronionego z jednoczesnym precyzyjnym określeniem reżimu ochronnego, uwzględniając specyfikę przedmiotu ochrony, dla którego wyznaczono obszar w ramach systemu Natura 2000. Program ten zakłada bowiem, że wdrażające go kraje zastosują wobec poszczególnych obiektów taką formę ochrony jaka jest przewidziana w ich ustawodawstwie. Autorzy programu sugerują również, aby obszarom systemu nie chronionym, z reguły nadawać status "obszaru chronionego krajobrazu" - jako najmniej rygorystycznej formy ochrony.
Ochrona siedlisk i gatunków na obszarach Natura 2000 będzie realizowana na podstawie specjalnie dla nich opracowanych planów ochrony, które będą musiały być uwzględnione w planach zagospodarowania terenu, przede wszystkim w planach zagospodarowania przestrzennego, w operatach urządzeniowych lasu itp. Pewne obszary Natura 2000, które są parkami narodowymi, krajobrazowymi czy rezerwatami mają już swoje plany ochrony. Prawdopodobnie będą one wymagały tylko niewielkiej korekty, stosownie do potrzeb nowych obiektów specjalnej troski.
W ramach propozycji przygotowanych przez Wojewodę Świętokrzyskiego we współpracy z Zarządem Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych oraz przedstawicielami ekologicznych organizacji pozarządowych i innych zainteresowanych stron (Lasy Państwowe, przedstawiciele środowisk naukowych), sugeruje się następujące istotne zmiany:
1.Pomniejszenie OSO Lasy Koneckie o duży kompleks leśny na południe od Końskich.
2.Powiększenie OSO Przedborski Park Krajobrazowy o tereny w kierunku południowo-wschodnim - grunty wsi Antonielów, Wojciechów, Mieczyn, Jedle.
3.Powiększenie OSO Dolina Krasnej oraz Dolina Czarnej Koneckiej.
4.Ustanowienie nowego OSO pn. Lipa w obszarze pomiędzy miejscowościami Fałków, Ruda Maleniecka, Jacentów, Radoszyce, Jakomowice, Ruda Pilczycka.
5.Zmniejszenie OSO Ostoja Nidziańska - pozostawienie tylko SOO Dolina Nidy.
Propozycje powyższe wraz ze skróconymi formularzami danych, zawierającymi wykaz gatunków występujących w obszarach, kody obszarów w systemie międzynarodowym itp., zostały przesłane do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska w Warszawie
-koordynatora prac, współpracującego z Ministerstwem Środowiska.
