|
4. Monitoring geochemiczny osadów wodnych
Osady denne są ważnym elementem ekosystemów wodnych, bardzo przydatnym do kontroli jakości wód powierzchniowych. W akwenach wodnych następuje sedymentacja osadów wraz ze szkodliwymi związkami jak metale ciężkie i toksyczne substancje organiczne. Ze względu na wielokrotnie wyższe stężenia tych związków w osadach, w porównaniu z zawartością w wodzie, możliwe jest wykrywanie ich nawet przy stosunkowo niewielkim stopniu zanieczyszczenia wód. Wynika to ze specyficznych właściwości osadów, które w swym składzie zawierają substancje organiczne i nieorganiczne, o wysokiej zdolności sorpcji zanieczyszczeń z wody.
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i osadów dennych jest nierozłącznie związane z działalnością gospodarczą człowieka. Źródłem zanieczyszczenia środowiska wodnego są przede wszystkim ścieki odprowadzane z miast, kopalni i zakładów przemysłowych, odcieki ze składowisk odpadów oraz spływy powierzchniowe z obszarów znajdujących się pod presją pyłów przemysłowych emitowanych do atmosfery.
Od roku 1990 Państwowy Instytut Geologiczny prowadzi na zlecenie IOŚ badania w ramach monitoringu geochemicznego osadów wodnych Polski, których celem jest kontrolowanie zawartości metali oraz śledzenie zmian w koncentracji pierwiastków śladowych w czasie. Próbki osadów aluwialnych pobierane są do badań ze strefy koryt rzecznych w miejscach, gdzie następuje deponowanie materiału zawiesinowego.
We wszystkich badanych punktach oznaczana jest zawartość metali ciężkich jak: arsen, bar, kadm, miedź, chrom, kobalt, rtęć, nikiel, ołów, stront, wanad i cynk oraz pierwiastków, których związki biorą udział w wytrącaniu i sorpcji tych metali.
Ponadto od roku 1998 prowadzone są badania wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, tzw. WWA.
Prace analityczne wykonuje Centralne Laboratorium Chemiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.
Na terenie województwa świętokrzyskiego badania geochemiczne osadów są prowadzone w 9 przekrojach pomiarowych rzek: Wisła, Nida, Kamienna, Cz. Staszowska, i Bobrza w cyklu rocznym - dla 3 punktów pomiarowych, w pozostałych 6 przekrojach - co trzy lata (tabela 41).
W latach 2000-2001 kontynuowane były badania osadów wodnych Wisły -Sandomierz, Kamiennej - Czekarzewice i Nidy -Nowy Korczyn.
W aluwiach Wisły badanych w przekroju pomiarowym Sandomierz stwierdzono wielokrotnie przekroczone wartości tła geochemicznego kadmu, cynku i rtęci. Stężenia tych metali w latach 2000-2001 wyniosły odpowiednio: kadm - 5,1 ppm i 7,3 ppm (tło-0,5 ppm), cynk - 411 ppm i 516 ppm (tło-48 ppm), rtęć - 0,531 ppm i 0,504 ppm (tło-0,05 ppm). Pozostałe pierwiastki przekraczały wartości tła geochemicznego w znacznie mniejszym stopniu, bądź mieściły się w jego granicach. Suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oznaczanych w osadach Wisły w przekroju Sandomierz systematycznie rośnie osiągając w roku 2000 wartość - 1,441 ppm, a w roku 2001 - 2,474 ppm.
W osadach Kamiennej badanych w przekroju pomiarowym Czekarzewice stężenia pierwiastków takich jak srebro, astat i kadm nie przekraczały wartości tła geochemicznego, zaś pozostałe badane metale wykraczały nieznacznie poza granice tła. Suma badanych węglowodorów aromatycznych wyniosła w 2000 roku 3,075 ppm, a w roku 2001 zmalała do 2,147 ppm.
Najmniejsza koncentracja oznaczanych pierwiastków wystąpiła w aluwiach Nidy badanych w Nowym Korczynie w latach 2000-2001. Większość metali mieściła się w granicach tła geochemicznego lub nieznacznie je przekraczała. Podobne tendencje odnotowano w ilości węglowodorów aromatycznych, których suma zmalała z 1,548 ppm w roku 2000 do - 0,434 ppm w roku 2001.
|
